Zamek w Skenfrith – drugi z “trójki” – być może nie imponuje potęgą ani rozmachem, ale jest świetnym przykładem przedostatniego szczebla w drabinie zamkowej ewolucji, na szczycie której znajdują się majestatyczne twierdze Północnej Walii.

Nowinki, nowinki…

Sześć, może siedem kilometrów od Grosmont, na płaskim dnie doliny, tuż przy walijskim brzegu granicznej rzeki Monnow, leży niewielka, malownicza wieś Skenfrith. Albo, jeśli ktoś woli oryginał, Ynysgynwraidd.

Inaczej niż w Grosmont, gdzie zamek stoi trochę z boku, trochę ponad dawnym miasteczkiem, Skenfrith Castle wyrasta w samym środku wsi. Dwa kroki stąd do kościoła i na plebanię. Jeszcze bliżej do dawnego warsztatu kowala, zamienionego w bibliotekę i niewielką galerię. Z drugiej strony, do zamkowych murów przyrósł młyn napędzany niegdyś wodami Monnow. Kawałek dalej, przy kamiennym moście przerzuconym nad bystrymi wodami rzeki, lśni bielą The Bell at Skenfrith. Ten siedemnastowieczny zajazd dla woźniców, który najprawdopodobniej zastąpił jeszcze starszą karczmę, cztery lata temu, w słynnym rankingu Michelin, zdobył zaszczytny tytuł najlepszego pubu w całej Wielkiej Brytanii.

Pierwsze wzmianki o zamku w Skenfrith pochodzą z lat osiemdziesiątych dwunastego wieku, gdy jeden z rycerzy i inżynierów królewskich – Ralph of Grosmont – za przeszło sześćdziesiąt funtów wzmacniał i remontował drewnianą palisadę. Pokaźny jak na owe czasy wydatek na nietrwałe umocnienia, podyktowany był presją ze strony Walijczyków, którzy w 1182 roku po raz kolejny zbrojnie wystąpili przeciwko nowym, normańskim panom.

W 1201 roku, wraz z Grosmont i White, zamek Skenfrith trafił w ręce hrabiego Huberta de Burgh. Przez niemal trzy dekady nie działo się tu jednak praktycznie nic. Dopiero około 1230 roku, gdy po perypetiach wojennych i kolejnych wzlotach i upadkach w kręgach władzy, hrabia Hubert potwierdził swoje prawa do Trzech Zamków, zaczęło się.

Cokolwiek nazywano wcześniej zamkiem Skenfrith, zrównano z ziemią, a właściwie usypano z tego dwumetrową platformę, którą otoczono grubym, kamiennym murem, z czterema narożnymi wieżami. Gdy jednak plac budowy nawiedziła zimowa powódź, okazało się, że zamek bardziej narażony jest na atak natury, niż niepokornych sąsiadów. Dla świętego spokoju, dziedziniec podwyższono o kolejne dwa metry. Tym sposobem, chyba nie do końca zgodnie z planem, apartamenty mieszkalne zbudowane wzdłuż zachodniego muru, zdegradowano do roli piwnic. Być może dlatego okrągłą kamienną basztę stojącą mniej więcej w centrum dziedzińca, wyposażono w takie wygody jak ogromny kominek, prywatna latryna czy duże okna i tam przeniesiono lordowską siedzibę.

Jego hrabiowska wysokość nie zdążył jednak dokończyć budowy by cieszyć się wygodami. W ginących w mrokach historii zawiłościach średniowiecznej polityki, w 1239 roku, de Burgh ostatecznie stracił wpływy i ogromną fortunę. Dokończeniem budowy zamku w Skenfrith, który wraz z dwoma siostrzanymi twierdzami przeszedł pod bezpośrednią władzę korony, zajął się zaufany człowiek króla, Niemiec Walerund Teutonicus. To on nakrył wieżę ołowianym dachem i otoczył drewnianą galerią służącą łucznikom. Wysokość wieży pozwalała im strzelać ponad murami otaczającymi zamek, przy jednoczesnym zachowaniu bardziej niż bezpiecznego dystansu. Na konto Teutonicusa zapisuje się też budowę niewielkiej zamkowej kaplicy, po której przetrwały jedynie fundamenty i kilka drobnych poprawek.

Gdy kilkanaście lat później Niemiec oddawał klucze do zamkowej bramy, Skenfrith Castle wyglądał właściwie dokładnie tak samo jak dziś. No, może był w trochę lepszym stanie, otaczała go głęboka na trzy metry fosa, ale kształt pozostał dokładnie ten sam. Lancasterowie, którzy odziedziczyli Trzy Zamki, wygodne gniazdko uwili sobie w Grosmont, wojsko i urzędników zamknęli w White Castle, a o Skenfrith jakby zapomnieli.

Dziwi to o tyle, że, jak na swoje czasy, był bardzo nowoczesny. Jego konstrukcja stanowi jakby pomost między tradycyjnymi ziemno-drewnianymi fortami i nieco późniejszymi warowniami, których najsilniejszym i najważniejszym elementem była kamienna baszta (z angielskiego: keep), a zupełnie nową koncepcją twierdzy zamkniętej w obrębie potężnych murów. Skenfrith być może nie imponuje, ale jest świetnym przykładem przedostatniego szczebla w drabinie ewolucji, na szczycie której znajdują się majestatyczne zamczyska Północnej Walii.

Co zabawne, szczególnie na niespokojnym Pograniczu, nigdy nie sprawdzono w praktyce skuteczności obronnej zamku. Jakoś nikt nie chciał go napadać i zdobywać. Powoli rozsypywał się więc i porastał bluszczem, a po 1557 roku, gdy zmarł ostatni zarządca Trzech Zamków z nadania Lancasterów – John Morgan – popadł w ruinę. Mniej więcej taką, jaką można oglądać dziś.

Johna Morgana pochowano w kościele Świętej Brygidy, do którego z zamku nie dalej niż sto metrów. Koniecznie trzeba tam zajrzeć! Poszukiwacze skarbów znajdą tu masę pamiątek gromadzonych przez z górą osiemset lat. Za najcenniejszą uważa się Skenfrith Cope – piętnastowieczny, wyszywany ornat przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (The Assumption of the Virgin), który jakimś absolutnym cudem przetrwał wyspiarską reformację. Miłośników mniej ulotnych wzruszeń, zainteresować powinna potężna dzwonnica, o grubych na ponad dwa metry ścianach. Tak jak zamek, przypomina ona o burzliwych dziejach okolicy. Dzwonnica w niedziele i święta, gdy zaszła taka potrzeba, służyła bowiem za schronienie dla mieszkańców Skenfrith. A ze hostia przechowywana w kościele, to raczej pokarm dla duszy i ciężko byłoby przetrwać na niej dłuższe oblężenie, pod dachem wieży urządzono duży gołębnik.

Dla pełniejszego obrazu i dla sielskich widoków, wizytę w Skenfrith warto zakończyć kilkukilometrowym, niezbyt forsownym spacerem szlakiem zaczynającym się tuż za pubem The Bell at Skenfrith. Ścieżka najpierw pnie się ostro w górę miedzą w cieniu wiekowych dębów, na szczyt Coedanghred Hill, gdzie skręca na pastwiska, na których więcej paproci niż trawy. Ale walijskim owcom najwyraźniej taka dieta odpowiada.

Trzeba przyznać, że Skenfrith Castle chyba właśnie z tej odległej perspektywy, na tle niewysokich pagórków, prezentuje się najlepiej.

Dalej szlak przecina kilka leniwych strumieni, mija maleńki, uroczo zapuszczony, od stu lat nieużywany katolicki cmentarz i dochodzi do wąskiej polnej drogi obsadzonej dwumetrowym żywopłotem, po czym stromo opada z powrotem do wsi.

U sąsiadów też niespokojnie

A może by tak, korzystając z okazji, wyskoczyć na chwilę za granicę?

Z angielskiego brzegu Monnow River, na ponad trzysta metrów sześćdziesiąt metrów, wyrasta Garway Hill. Wieki temu, z jego szczytu okolicą zarządzali Templariusze. Pozostał tam po nich kościół pod wezwaniem Świętego Michała. Jeden z zaledwie sześciu kościołów wybudowanych przez Ubogich Rycerzy Chrystusa w Anglii.

Podobnie jak w Skenfrith, masywna dzwonnica kościoła w Garway służyła jako schronienie na wypadek ataku. Tyle że tutaj postawiono ją kawałek od kościoła i dopiero z czasem dobudowano łączący je korytarz.

Kilka kilometrów na południe, przy drodze łączącej Broad Oak i Welsh Newton, stoi jedyny chyba kompletny i zamieszkany średniowieczny zamek w hrabstwie Herefordshire – Pembridge Castle.

Nazwa może lekko mylić, bo wieś Pembridge, od której z kolei pochodzi nazwisko szlacheckiego rodu Pembridge – przez co najmniej dwieście lat urzędującego na zamku – znajduje się… niemal sześćdziesiąt kilometrów stąd.

Zbudowany na przełomie dwunastego i trzynastego wieku zamek przetrwał w zadziwiająco dobrym stanie. I to mimo że był uczestnikiem kilku potyczek a raz nawet dwutygodniowego oblężenia. Jakby tego było mało, przez jakiś czas służył za mieszkanie… chłopom pracującym na okolicznych polach, co dla angielskiej szlacheckiej siedziby musiało być przeżyciem traumatycznym. Ale przetrwał. Szczęśliwie, na początku ubiegłego stulecia kupił go doktor Hadley Bartlet – antykwariusz i biskup dość egzotycznego, Angielskiego Kościoła Prawosławnego. Dzięki jego staraniom Pembridge Castle wyremontowano i doprowadzono do dzisiejszego, nieco baśniowego stanu.

Podobno czasem, w letnie czwartkowe popołudnia, właściciele zamku opuszczają zwodzony most i otwierają bramy dla ciekawskich. Warto to kiedyś sprawdzić.